Η σημασία της διατροφής στην εκδήλωση της τερηδόνας ήταν ήδη γνωστή από τα αρχαία χρόνια. Ο Αριστοτέλης είχε επισημάνει ότι η παραμονή του σύκου στη στοματική κοιλότητα με την προσκόλλησή του στις οδοντικές επιφάνειες προκαλούσε καταστροφή στα δόντια. Η παρατήρηση αυτή αποτέλεσε την αιτία παρότρυνσης περιορισμού της κατανάλωσης τροφών κολλώδους σύστασης, προκειμένου να διασφαλιστεί η υγεία της στοματικής κοιλότητας.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η τερηδόνα αποτελεί πολυπαραγοντική νόσο. Η ευαισθησία του ατόμου στην τερηδόνα καθορίζεται από παράγοντες όπως η σύσταση της μικροβιακής χλωρίδας του στόματος, η σύσταση και ο ρυθμός έκκρισης του σάλιου, η σύσταση και η μικροδομή (ποιότητα) των οδοντικών ουσιών, η θέση του δοντιού στο φραγμό, η αποτελεσματικότητα της στοματικής υγιεινής, η έκθεση του ατόμου στην προστατευτική δράση του φθορίου κτλ. Παρόλα αυτά, η διατροφή αποτελεί από τους σημαντικότερους αιτιολογικούς παράγοντες τους οποίους μπορούμε να ελέγξουμε για τον περιορισμό της εκδήλωσης της τερηδόνας.
Όταν τρώμε τροφές που περιέχουν σάκχαρα τροφοδοτούνται τα βακτηρίδια της οδοντικής πλάκας. Η οδοντική πλάκα είναι ένα λεπτό επίχρισμα από μικρόβια τα οποία παράγουν οξέα. Τα μεταβολικά προϊόντα των μικροβίων μπορούν να προκαλέσουν τερηδόνα ή ενεργοποιώντας φλεγμονώδεις διεργασίες να προκαλέσουν ουλίτιδα ή περιοδοντίτιδα. Η οδοντική πλάκα προσκολλάται σταθερά στην επιφάνεια των δοντιών και μπορεί να απομακρυνθεί με την άσκηση σχολαστικής στοματικής υγιεινής.
Τροφές που περιέχουν σάκχαρα είναι τα μπισκότα, τα κέικ, το μέλι, τα αποξηραμένα φρούτα, οι σοκολάτες, οι καραμέλες, τα γλυκά, τα αναψυκτικά, οι χυμοί κτλ Ζάχαρη υπάρχει επίσης σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα όπως κρακεράκια, ψωμί, σάλτσες, δημητριακά, πατατάκια κτλ. Σε παιδιά που χρησιμοποιούν πιπίλες βουτηγμένες σε γλυκαντικές ουσίες όπως μέλι ή μπιμπερό με γάλα ή άλλα γλυκά ροφήματα, κυρίως κατά τη διάρκεια του νυκτερινού ύπνου, παρατηρείται πολύ γρήγορη και εκτεταμένη καταστροφή των νεογιλών δοντιών από τερηδόνα (σύνδρομο του μπιμπερό).
Εκτός από τη ζάχαρη, και τα όξινα τρόφιμα, όπως τα λεμόνια, οι χυμοί εσπεριδοειδών, τα ενεργειακά ποτά ή τα αναψυκτικά μπορεί να επηρεάσουν τις οδοντικές επιφάνειες. Η συχνή κατανάλωση όξινων τροφών μπορεί να καταστρέψει την αδαμαντίνη (σμάλτο) προκαλώντας χαρακτηριστικές διαβρώσεις στις επιφάνειες των δοντιών.
Σε περιπτώσεις που διαπιστώνεται η ύπαρξη πολλών τερηδόνων ή εκτεταμένων αλλοιώσεων στις οδοντικές επιφάνειες (πχ διαβρώσεις) κατά την κλινική εξέταση κρίνεται σκόπιμη η ανάλυση του διαιτολογίου με την καταγραφή όλων των τροφών και ποτών που καταναλώνονται σε διάστημα πχ μιας εβδομάδας. Η ανάλυση του διαιτολογίου αποσκοπεί στην ανακάλυψη των επιβλαβών διατροφικών συνηθειών ενώ παράλληλα γίνονται συστάσεις σχετικά με ποιες διατροφικές συνήθειες συντελούν στην υγεία των δοντιών και των ούλων του ασθενή. Για παράδειγμα, μια δίαιτα πλούσια σε βιταμίνες και ω3 & ω6 λιπαρά οξέα έχει θετική επίδραση στην υγεία των περιοδοντικών ιστών.
Με την υιοθέτηση σωστών διατροφικών συνηθειών, την άσκηση αποτελεσματικής στοματικής υγιεινής και την καθοδήγηση του οδοντιάτρου είναι εφικτή η διατήρηση της στοματικής υγείας σε ενήλικες και παιδιά.
Η προληπτική ορθοδοντική θεραπεία αποσκοπεί στην άρση διαφόρων βλαπτικών παραγόντων που μπορούν να προκαλέσουν κάποια ορθοδοντική ανωμαλία, να επηρεάσει θετικά την ανάπτυξη των γνάθων και των δοντιών κι έχει ως στόχο να προλάβει τη δημιουργία ορθοδοντικού προβλήματος ή να περιορίσει σημαντικά τη βαρύτητά του στο μέλλον. Πραγματοποιείται σε µικρές ηλικίες (παιδιά 6-8 ετών), απαιτεί θεραπεία με κινητές ορθοδοντικές συσκευές (¨μασελάκια¨) που τα παιδιά μπορούν εύκολα να χειριστούν και συνήθως διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα.
Τα ορθοδοντικά προβλήματα που εμφανίζονται στη νεογιλή και νεαρή μεικτή οδοντοφυΐα και τα οποία χρήζουν θεραπείας είναι:
Η πρόωρη απώλεια νεογιλών δοντιών από τερηδόνα ή τραυματισμό Σε περιπτώσεις απώλειας πίσω δοντιών πριν την ηλικία των 10 ετών κι εάν το αντίστοιχο μόνιμο δόντι χρειάζεται αρκετό χρόνο για να κατέβει, πρέπει συνήθως να κρατήσουμε το χώρο ώστε να μη μετακινηθούν στη θέση του άλλα δόντια και δημιουργηθεί ορθοδοντικό πρόβλημα. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως είναι απαραίτητη η τοποθέτηση ενός μηχανήματος διατήρησης χώρου που κρατά το χώρο μέχρι να έρθει το καινούργιο που θα το διαδεχτεί και προλαµβάνει προβλήµατα µελλοντικού συνωστισµού. Το μηχάνημα τοποθετείται στα διπλανά δόντια από το δόντι που λείπει. Η διαδικασία τοποθέτησης του είναι τελείως ανώδυνη και δεν απαιτείται αναισθησία.
Στοματικές έξεις Στις περιπτώσεις που οι μικροί ασθενείς έχουν κάποια συνήθεια όπως χρήση πιπίλας ή θηλασμό δακτύλου, προώθηση γλώσσας κτλ αρχικά καταβάλουμε προσπάθεια να διακοπεί εγκαίρως η έξη γιατί εάν το παιδί σταματήσει τη βλαβερή συνήθεια το πρόβλημα αποκαθίσταται συνήθως σε μεγάλο βαθμό μόνο του. Εάν όμως το παιδί συνεχίζει πέραν της ηλικίας των 4 ετών ή αν ήδη έχει δημιουργηθεί έντονο πρόβλημα (πχ μεγάλο κενό μεταξύ των άνω και κάτω δοντιών), επηρεάζοντας συχνά και την ομιλία, τότε η προληπτική ορθοδοντική μπορεί να βοηθήσει. Με την τοποθέτηση ενός απλού μηχανήματος που υπενθυμίζει στο παιδί να μη βάζει το δάχτυλο του στο στόμα κι αποκλείει τη γλώσσα από το να τοποθετείται στον κενό χώρο και να διατηρεί το χάσμα ανάμεσα στα δόντια.
Υπεράριθμα δόντια Η ύπαρξη υπεράριθμων δοντιών διαπιστώνεται ύστερα από ακτινογραφικό έλεγχο και κάποιες φορές εμποδίζει τη φυσιολογική ανατολή των μονίμων δοντιών. Απαιτείται η έγκαιρη αφαίρεσή τους προκειμένου να αποτρέψουμε προβλήματα συνωστισμού των δοντιών στο μέλλον.
Έντονη προβολή των άνω δοντιών (πρόταξη) Όταν τα μόνιμα μπροστινά δόντια της άνω γνάθου ¨πετάνε¨ πολύ υπάρχει αυξημένος κίνδυνος τραυματισμού τους. Η τοποθέτηση ενός κινητού μηχανήματος – αν δεν συνυπάρχουν κι άλλοι παράγοντες – μπορεί να διορθώσει την έντονη πρόταξη. Στις περιπτώσεις έντονης πρόταξης των άνω δοντιών υπάρχει ισχυρή σύσταση για χρήση αθλητικού νάρθηκα.
Σταυροειδής σύγκλειση Φυσιολογικά τα πάνω δόντια καλύπτουν λίγο τα δόντια της κάτω γνάθου Όταν τα πάνω δόντια βρίσκονται εσωτερικά των κάτω δοντιών λέμε ότι ο ασθενής έχει σταυροειδή σύγκλειση. Η σταυροειδής σύγκλειση μπορεί να αφορά τα μπροστινά δόντια (πρόσθια σταυροειδής), τα πίσω δόντια (οπίσθια σταυροειδής) ή και τα δύο. Σε αρκετές περιπτώσεις η σταυροειδής σύγκλειση συνοδεύεται από έντονες πρόωρες επαφές των δοντιών που προκαλούν πρόσθια ή πλάγια κίνηση της γνάθου. Είναι σημαντικό να διορθώνουμε τη σταυροειδή σύγκλειση το συντομότερο δυνατό, ώστε να αφήσουμε τις γνάθους να αναπτυχθούν σωστά. Η διόρθωση συνήθως ολοκληρώνεται άμεσα, σε λίγους μήνες με τη χρήση κινητών μηχανισμών (¨μασελάκια¨) και ήπιο τροχισμό των πρόωρων επαφών των δοντιών. Στη συνέχεια οι μηχανισμοί πρέπει να παραμείνουν για περίπου 6 μήνες για τη διατήρηση του αποτελέσματος.
Τα πλεονεκτήματα της προληπτικής ορθοδοντικής θεραπεία είναι πολλά και σημαντικά:
Εκμεταλλευόμαστε την πολύ καλή συνεργασία των παιδιών μικρής ηλικίας
Βελτιώνουμε αισθητά το χαμόγελο του παιδιού ενισχύοντας την ψυχολογία και την αυτοπεποίθησή του
Μπορούμε να αποφύγουμε εξαγωγές μόνιμων δοντιών
Εκμεταλλευόμενοι το δυναμικό ανάπτυξης του παιδιού, βελτιώνουμε τις σχέσεις των γνάθων επιτρέποντας πιο αρμονική ανάπτυξη τους στο μέλλον.
Διορθώνουμε έγκαιρα τις λάθος θέσεις δοντιών αποφεύγοντας βλάβες όπως αποτριβή της αδαμαντίνης, υφίζηση των ούλων, τραυματισμός δοντιών, τραυματογόνο σύγκλειση κτλ.
Σε περιπτώσεις που χρειαστεί πλήρης ορθοδοντική θεραπεία από ειδικό ορθοδοντικό αυτή είναι συνήθως πιο σύντομης διάρκειας και μικρότερης βαρύτητας εάν έχει προηγηθεί προληπτική ορθοδοντική θεραπεία.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η πρόσβαση στο φθόριο αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα για την προστασία της στοματικής υγείας και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις για τη δημόσια υγεία. (FDI, IADR, WHO 2006:Global Consultation on Oral Health Through Fluoride).
Αποτελεσματικότητα και ασφάλεια
Η χρήση του φθορίου για την πρόληψη της τερηδόνας έχει αποτελέσει πεδίο εκτεταμένης έρευνας, επί 66 έτη. Από τα περίπου 45.000 σχετικά επιστημονικά άρθρα που έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα αποδεικνύεται ότι, το φθόριο, είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο για την πρόληψη της τερηδόνας και συγχρόνως ασφαλές για τη γενική υγεία του ανθρώπου, σε όλες τις ηλικίες εφόσον χρησιμοποιείται σωστά.
Το φθόριο είναι ιχνοστοιχείο που βρίσκεται στην φύση και, σε μικρές συγκεντρώσεις, σε τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά. Σε χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική, το φθόριο έχει προστεθεί στο πόσιμο νερό και παρατηρήθηκε μείωση της τερηδόνας σε ποσοστό μέχρι 50%.
Η δράση του φθορίου είναι κυρίως τοπική. Απορροφάται από την αδαμαντίνη των δοντιών και την κάνει πιο ανθεκτική απέναντι στα οξέα που παράγουν τα μικρόβια που προκαλούν την τερηδόνα. Συγχρόνως έχει ήπια αντιμικροβιακή δράση στα μικρόβια της οδοντικής μικροβιακής πλάκας. Για τους παραπάνω λόγους, το φθόριο, θεωρείται απαραίτητο για τη διατήρηση της στοματικής υγείας ειδικά των παιδιών και των εφήβων των οποίων τα δόντια είναι πιο ευαίσθητα στηνεμφάνιση τερηδόνας.
Το φθόριο είναι ενεργό συστατικό πολλών προϊόντων για χρήση στο σπίτι (οδοντόπαστες, ταμπλέτες φθορίου, στοματοπλύματα) και στο οδοντιατρείο (φθοριούχα ζελέ και βερνίκια).
Οδοντόκρεμες, στοματοπλύματα και δισκία για χρήση στο σπίτι
Η χρήση φθοριούχου οδοντόκρεμας από τη βρεφική ηλικία είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη και συστήνεται διεθνώς. Θεωρείται το σημαντικότερο μέσο πρόληψης της τερηδόνας και η εξάπλωση της χρήσης της μετά το 1980, είναι η κύρια αιτία μείωσης της εμφάνισης της τερηδόνας στα ανεπτυγμένα κράτη του Δυτικού κόσμου.
Ο καθαρισμός του στόματος πρέπει να αρχίζει από την εμφάνιση του πρώτου δοντιού και η χρήση φθοριούχου οδοντόκρεμας να ξεκινάει από την ηλικία των 6 μηνών. Από την ηλικία 6 μηνών έως 6 ετών, η περιεκτικότητα της οδοντόκρεμας σε φθόριο συνιστάται να είναι 1000 ppm και η συχνότητα βουρτσίσματος δύο (2) φορές ημερησίως, η μία από τις οποίες, οπωσδήποτε, βράδυ. Η ποσότητα της οδοντόκρεμας για παιδιά 3-6 ετών, πρέπει να είναι μεγέθους μικρού μπιζελιού, ενώ για παιδιά κάτω των 3 ετών πρέπει να είναι ελάχιστη, δηλαδή ένα επίχρισμα (ίχνος) στην οδοντόβουρτσα.
Τα δισκία φθορίου και τα φθοριούχα στοματοπλύματα αποτελούν συμπληρωματικούς τρόπους χορήγησης φθορίου στο σπίτι για παιδιά και εφήβους που έχουν προδιάθεση για εμφάνιση τερηδόνας.
Τα δισκία φθορίου πρέπει να χορηγούνται πάντα με συνταγή και σαφείς οδηγίες από τον οδοντίατρο ο οποίος λαμβάνει υπ’ όψιν την ηλικία του παιδιού, τις διατροφικές του συνήθειες και την προδιάθεση που έχει να εμφανίσει τερηδόνα. Χορηγούνται κυρίως σε παιδιά νηπιακής ηλικίας και η δράση τους είναι κυρίως τοπική και όχι τόσο συστηματική όπως πιστεύονταν παλιότερα. Έτσι, πρέπει να παραμένουν αρκετά στο στόμα και όχι να καταπίνονται αμέσως.
Τα στοματοπλύματα χορηγούνται μετά την ηλικία των 6-7 ετών όταν το παιδί είναι ικανό να μην καταπίνει το διάλυμα. Στο εμπόριο κυκλοφορούν σκευάσματα με διαφορετικές περιεκτικότητες φθορίου. Ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού, ο οδοντίατρος θα πρέπει να συστήσει το αντίστοιχο στοματόπλυμα καθώς και τον τρόπο που πρέπει να χρησιμοποιείται.
Ζελέ και βερνίκι για φθορίωση στο ιατρείο
Η τοπική φθορίωση γίνεται στο ιατρείο με σκευάσματα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε φθόριο και δρουν με διαφορετικό τρόπο από τα φθοριούχα προϊόντα που χρησιμοποιούνται στο σπίτι τα οποία έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε φθόριο. Ο Οδοντίατρος χρησιμοποιεί φθόριο είτε σαν ζελέ το οποίο εφαρμόζει με τη βοήθεια ειδικών δισκαρίων είτε σαν βερνίκι φθορίου το οποίο επαλείφει στα δόντια. Η φθορίωση είναι μία διαδικασία απλή και ασφαλής και συνήθως γίνεται δύο φορές το χρόνο. Σε παιδιά με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης τερηδόνας πρέπει να γίνεται 3-4 φορές το χρόνο.
